Obrzęk limfatyczny
Obrzęk limfatyczny powstaje na skutek nagromadzenia w tkance płynu o dużej zawartości białka. Płyn limfatyczny (chłonka, limfa, łac. Lympha = czysta woda) nie może być odprowadzany przez uszkodzony układ limfatyczny w wystarczającym stopniu i następuje jego zastój. Obrzęk limfatyczny może w zasadzie występować we wszystkich regionach ciała, jednak w większości przypadków dotyczy nóg.
Układ limfatyczny
Układ naczyń limfatycznych przechodzi przez całe ciało i przebiega zwykle równolegle do naczyń krwionośnych. Nie jest to obieg zamknięty, lecz układ półotwarty.
Jako najważniejszy element układu odpornościowego człowieka przejmuje funkcję transportową i usuwa substancje takie jak białka, tłuszcze jadalne, patogeny czy resztki komórek. Organizm nie jest w stanie rozłożyć tego „ładunku limfatycznego” w inny sposób. Zakłócenie pracy układu limfatycznego prowadzi do gromadzenia się płynów, a co za tym idzie do widocznej i wyczuwalnej opuchlizny, czyli obrzęku.
Co należy rozumieć pod pojęciem obrzęk limfatyczny?
Definicja obrzęku limfatycznego: Jest to nagromadzenie płynu limfatycznego w tkance, które powoduje miejscowy obrzęk tkanki. Przyczyną jest ograniczona zdolność transportowa układu limfatycznego.
Najczęstszą przyczyną obrzęku limfatycznego są przebyte choroby lub zabiegi, takie jak np. operacja nowotworu piersi u kobiet z usunięciem węzłów chłonnych. Obrzęk limfatyczny nie pojawia się bezpośrednio po operacji. Często dzieje się to dopiero wiele lat później, czyli z ogromnym opóźnieniem. Znacznie rzadziej występują wrodzone predyspozycje (np. zbyt mała liczba naczyń limfatycznych).
Może się więc zdarzyć, że choroba nie od razu zostanie rozpoznana jako obrzęk limfatyczny. W czasie, który upływa bez stosowania odpowiedniej terapii, stan obrzęku limfatycznego może się pogorszyć i utrudnić późniejsze leczenie.
W przypadku obrzęku limfatycznego często nie występują dolegliwości bólowe, jednak pojawia się silna opuchlizna z uczuciem napięcia w dotkniętych chorobą obszarach ciała, co prowadzi do dużego ograniczenia ruchu i dalszych powikłań. Obrzęki limfatyczne dotyczą zarówno kobiet, jak i mężczyzn.
Jakie formy obrzęku limfatycznego wyróżniamy?
Ze względu na przyczyny wyróżnia się dwie formy obrzęku limfatycznego:
Pierwotny obrzęk limfatyczny
Pierwotny obrzęk limfatyczny może się pojawić bezpośrednio po urodzeniu lub na dowolnym etapie życia. Do przyczyn zaburzenia pracy układu limfatycznego należą:
- Wrodzony brak naczyń limfatycznych
- Nadmierne lub niedostateczne wykształcenie naczyń limfatycznych i węzłów chłonnych
- Stwardnienie węzłów chłonnych
Wtórny obrzęk limfatyczny
Wtórny obrzęk limfatyczny występuje znacznie częściej niż pierwotny obrzęk limfatyczny. U jego podłoża zawsze leży wcześniejsza przyczyna, która doprowadziła do upośledzenia funkcji lub uszkodzenia układu limfatycznego. Wtórny obrzęk limfatyczny może się pojawić na każdej części ciała i może mieć wiele różnych przyczyn.
Przykłady przyczyn powstania wtórnego obrzęku limfatycznego:
- Urazy powodujące uszkodzenie naczyń limfatycznych lub węzłów chłonnych
- Operacje, które wymagają usunięcia węzłów chłonnych lub przecięcia naczyń limfatycznych (np. operacja raka piersi)
- Stany zapalne wywołane przez wirusy, bakterie, grzyby, itp.
- Nieleczona, przewlekła niewydolność żylna
- Guzy, choroby złośliwe, naświetlanie, infekcje, ukąszenia owadów itp.
Formy mieszane obrzęku limfatycznego
Oprócz pierwotnych i wtórnych form obrzęku limfatycznego mogą wystąpić również następujące mieszane formy obrzęku:
Obrzęk żylno-limfatyczny
Obrzęk żylno-limfatyczny, lub zastoinowy, występuje niemal wyłącznie w obrębie nóg. Jest on konsekwencją choroby flebologicznej, czyli choroby układu naczyń żylnych. Jak na przykład żylaki lub zakrzepica. Ze względu na zwiększone ciśnienie w żyłach większa ilość płynu jest wypychana z naczyń krwionośnych do tkanki. Jeśli obrzęk przejściowy, który powstał w wyniku choroby żył (obrzęk żylny), nie będzie leczony, może doprowadzić do trwałego przeciążenia układu limfatycznego. Tkanka twardnieje i tworzy się obrzęk żylno-limfatyczny.
Obrzęk limfatyczny związany z otyłością
W zaawansowanych stadiach otyłości może rozwinąć się obrzęk limfatyczny związany z otyłością. Zwykle ma on postać symetryczną. Powiększone i pomnożone komórki tłuszczowe wywierają nacisk na układ limfatyczny i ograniczają jego funkcje. Transport i wchłanianie limfy przez węzły chłonne są utrudnione. Ponadto przyrost tkanki tłuszczowej prowadzi do zapalenia wokół naczyń limfatycznych, powodując ich uszkodzenie. Z powodu tego uszkodzenia naczynia limfatyczne tracą szczelność i płyn przedostaje się do otaczających tkanek.
Zdrowego układu limfatycznego
Obciążonego układu limfatycznego
Objawy obrzęku limfatycznego
Objawy obrzęku limfatycznego można podzielić na odczuwalne wewnętrznie i widoczne na zewnątrz. Na podstawie poniższych punktów możesz rozpoznać, czy masz obrzęk limfatyczny.
Objawy widoczne na zewnątrz
Poniższe objawy są wyraźnie widoczne w miejscach dotkniętych chorobą i mogą występować w różnym nasileniu:
- Dodatni objaw Stemmera
- Asymetryczna opuchlizna jednej kończyny (np. tylko jedna noga)
- Tylne części stóp i dłoni są zwykle spuchnięte
- Przebarwienia skóry i inne zmiany skórne
- Podatność na stany zapalne i podrażnienia skóry
- Wyraźnie widoczne fałdy skórne na dotkniętych kończynach
- Możliwe ograniczenia ruchowe
Objawy odczuwalne wewnętrznie
Oprócz widocznych symptomów mogą również występować objawy czuciowe wskazujące na obrzęk limfatyczny:
- Zmęczenie, ciężkość kończyn
- Uczucie ucisku lub napięcia
- Mrowienie lub kłucie
- Lekkie drętwienie części ciała dotkniętej obrzękiem
- Szybsze męczenie chorej ręki lub nogi
Jeśli zauważysz u siebie jeden lub kilka objawów obrzęku lipidowego, skontaktuj się z lekarzem specjalistą od żył lub naczyń chłonnych. Wczesne rozpoznanie ma pozytywny wpływ na przebieg choroby.
Objaw Stemmera lub test kciuka
Dodatni objaw Stemmera może wskazywać na obrzęk limfatyczny nogi. Można to z łatwością sprawdzić samodzielnie.
- Spróbuj unieść skórę drugiego palca u nogi za pomocą kciuka i palca wskazującego. Jeśli uda Ci się bez problemu chwycić skórę, objaw Stemmera jest negatywny. W takim przypadku prawdopodobnie nie masz do czynienia z obrzękiem limfatycznym.
- Jeśli nie uda się unieść skóry, będzie to dodatni objaw Stemmera, co oznacza, że prawdopodobnie masz obrzęk limfatyczny nogi.
- Porównaj fałdy skóry na wspomnianych palcach obu nóg. Na stopie z dodatnim objawem Stemmera fałd jest znacznie grubszy.
Jeśli obrzęk występuje w innej części ciała, pomocny może okazać się test kciuka. Przyłóż kciuk do obrzękniętej tkanki i uciskaj przez ok. 10 sekund. Zwolnij ucisk. Jeśli wgłębienie nie zniknie natychmiast, może to wskazywać na obrzęk limfatyczny.
Negatywny objaw Stemmera nie musi oznaczać, że można wykluczyć obrzęk limfatyczny. Jeśli występują inne objawy, należy je koniecznie skonsultować z lekarzem specjalistą.
Rozróżnienie obrzęków limfatycznych i lipidowych
Obrzęk lipidowy to bolesne zaburzenie dystrybucji tłuszczu, które powoduje również zwiększenie obwodu kończyny. Bywa, że są one mylone, ale obrzęk lipidowy i obrzęk limfatyczny różnią się pod wieloma względami. Aby zilustrować różnice pomiędzy obrazami klinicznymi choroby, stworzyliśmy zestawienie najważniejszych kryteriów różnicujących. Dzięki temu łatwiej będzie Ci zrozumieć diagnozę.
| OBRZĘK LIMFATYCZNY | OBRZĘK LIPIDOWY | |
| Występowanie obrzęku | asymetryczny i symetryczny | tylko symetryczny |
| Ból (ucisk, dotyk itp.) | nie | tak |
| Róża przyranna (łac. erysipelas) | często | nie |
| Opuchlizna na grzbiecie stopy / dłoni | tak | nie |
Ważne: Taka autodiagnoza nie zastąpi wizyty u specjalisty. Wizyta u specjalisty jest niezbędna dla uzyskania prawidłowej diagnozy.
Jakie są stadia powstawania obrzęku limfatycznego?
Obrzęki limfatyczne mogą mieć cztery stadia, w zależności od stopnia nasilenia obrzęku. Stadium determinuje również formę leczenia obrzęku limfatycznego, którą należy wdrożyć niezwłocznie po rozpoznaniu, aby zapobiec powiększeniu się obrzęku lub pogorszeniu stanu zdrowia.
Stadium 0 – stadium utajone
Stadium 0 – stadium utajone
- Zdiagnozowane zakłócenie pracy układu limfatycznego
- Obrzęk nie jest (jeszcze) widoczny
Stadium I – stadium samorzutnie odwracalne
Stadium I – stadium samorzutnie odwracalne
- Opuchnięta tkanka jest miękka
- Obrzęk ustępuje po uniesieniu kończyny
- Po naciśnięciu palcem pozostaje widoczne wgłębienie
Stadium II – stadium nieodwracalne samorzutnie
Stadium II – stadium nieodwracalne samorzutnie
- Stwardnienie tkanki łącznej
- Obrzęk nie ustępuje już po uniesieniu kończyny
- Wykonanie wgłębienia palcem jest już niemal niemożliwe
Stadium III – stadium nieodwracalne
Stadium III – stadium nieodwracalne
- Objętość chorej kończyny jest ekstremalnie powiększona
- Stwardniała skóra ze zmianami skórnymi
- Silne ograniczenie ruchomości
Koncepcja leczenia obrzęków limfatycznych
Jedyną metodą leczenia obrzęku limfatycznego, która w potwierdzony sposób przyczynia się do poprawy lub przeciwdziała pogorszeniu stanu zdrowia, jest kompleksowa fizyczna terapia przeciwobrzękowa (KTP). W pierwszej fazie kompleksowej fizycznej terapii przeciwobrzękowej tkanka zostaje maksymalnie odciążona. Idealnym rozwiązaniem jest codzienny manualny drenaż limfatyczny (MLD) i leczenie uciskowe dostosowane do stopnia obrzęku limfatycznego za pomocą medycznych adaptacyjnych systemów kompresyjnych lub bandaży uciskowych. Druga faza polega na utrzymaniu stanu udrożnienia za pomocą manualnego drenażu limfatycznego i robionej na zamówienie odzieży kompresyjnej o płaskim splocie (Juzo Expert lub Juzo Expert Strong). Ważnymi elementami terapii są pielęgnacja skóry, ćwiczenia udrażniające i własna inicjatywa ze strony pacjenta. Tylko konsekwentne i wytrwałe kontynuowanie terapii może zapewnić redukcję obrzęku limfatycznego i trwałe utrzymanie efektu terapeutycznego.
Metody operacyjne
- Częściowe lub całkowite usunięcie zwiększonej tkanki, w wyniku czego wytwarzana jest mniejsza ilość limfy (metody resekcyjne)
- Drenaż płynu limfatycznego z układu limfatycznego drogą pozaanatomiczną, np. poprzez połączenie naczyń limfatycznych z żyłami (zabiegi drenażowe)
- Połączenie zablokowanych lub przerwanych odcinków układu limfatycznego, m.in. poprzez przeszczepienie kanałów i węzłów chłonnych (zabiegi rekonstrukcyjne)
Wszystkie wymienione środki i metody wymagają spełnienia specjalnych warunków i wymagań oraz rozważenia korzyści i oceny ryzyka.
Jakie powikłania mogą wystąpić?
Jeśli obrzęk limfatyczny nie jest leczony lub jeśli leczenie jest niewystarczające albo nieprawidłowe, z biegiem lat mogą się rozwinąć zmiany skórne i stwardnienia tkanek. Mogą też wystąpić inne powikłania, które będą przyczyną dodatkowych problemów.
W obszarach ciała dotkniętych obrzękiem limfatycznym skóra staje się sucha i zaczyna się łuszczyć Białko, którego uszkodzony układ limfatyczny nie odprowadza w wystarczający sposób, odkłada się w tkance. Może to prowadzić do powstawania stanów zapalnych. Tworzy się nowa tkanka łączna, w efekcie czego obrzęk staje się jeszcze większy i twardnieje (zwłóknienie).
Ponieważ w dotkniętym chorobą obszarze ciała system immunologiczny pacjentów cierpiących na obrzęk limfatyczny nie działa prawidłowo, organizm jest bardziej podatny na infekcje bakteryjne skóry, takie jak róża przyranna (łac. erysipelas) czy grzybica skóry (mykoza). Wymagają one natychmiastowego leczenia farmakologicznego.