Spataderen – volgens schattingen van de Europese beroepsverenigingen krijgt 50% van de Europese bevolking er in de loop van zijn leven mee te maken. Hier vindt u alle informatie over spataderen: van symptomen en oorzaken tot behandelingsmethoden en preventieve maatregelen.
Spataderen zijn knobbelig verwijde, deels uitstulpende aderen die zichtbaar onder de huid kronkelen. Tot de typische symptomen behoort een blauwachtige verkleuring. Spataderen worden in de geneeskunde varices genoemd (Lat. ‘varis’ voor bobbel), voor de aandoening wordt de term varicose of varicosis gebruikt.
Spataderen worden veroorzaakt door niet goed sluitende aderkleppen. De terugvoer van het bloed functioneert niet meer goed. De druk in het bloedvat stijgt. De aderwanden kunnen de toenemende interne druk niet meer aan, verslappen en er ontstaat een spatader. Na verloop van tijd veroorzaken spataderen pijn en andere klachten. De belangrijkste oorzaak is een aangeboren zwakte van de aderwanden of -kleppen.
Spataderen komen in verschillende delen van het lichaam voor. De aandoening treedt het vaakst op bij de oppervlakkige aderen van de benen, met inbegrip van de twee hoofdstammen, de vena saphena magna en de vena saphena parva. Ook op de bovenbenen en in de knieholten kunnen zich spataderen vormen.
Buiten de benen komen spataderen ook voor aan de anus (aambeien), de balzak (varicocele), de slokdarm (oesophagusvarices) en het gezicht (teleangiëctasieën). In principe kunnen ze overal voorkomen, maar meestal ontstaan ze in de benen.
In de meeste gevallen veroorzaken spataderen geen klachten, maar naarmate ze vorderen, kunnen er verschillende symptomen optreden, zoals een gespannen of zwaar gevoel, jeuk en nachtelijke voet- of kuitkrampen. Ook typisch zijn gezwollen benen door vochtophoping in het weefsel. In een gevorderd stadium zijn de verdikte aderen door de huid heen zichtbaar met hun typisch kronkelende en vertakte verloop. Patiënten melden ook extreem warme benen. De huid in de buurt van de spatader kan bruin en perkamentachtig worden. Er kunnen zich littekens in de huid, onderhuid en fasciën vormen en er kan hypostatisch eczeem ontstaan. Soms lijden spataderpatiënten ook aan een schimmelziekte van de huid of teennagels.
Bij zomerse temperaturen, in de loop van de dag of na lang staan of zitten, kunnen de zwelling, pijn, het gespannen en zware gevoel toenemen. Hoe de spataderen eruitzien, zegt niets over de mogelijke klachten. Nauwelijks zichtbare varices kunnen erg pijnlijk zijn, terwijl zeer uitgesproken aderen soms amper pijn veroorzaken.
Naast deze klachten ervaren patiënten hun huidveranderingen vaak als onesthetisch. Daardoor vermijden ze hun benen te laten zien. De lijdensdruk kan zo groot worden dat ze een behandeling overwegen, ook al hebben ze geen sterke lichamelijke symptomen.
Chronische veneuze insufficiëntie (CVI)
Een ernstige spatadervorming in de oppervlakkige aderen kan zich, net als een stolsel- of trombosevorming in de diepe aderen, na jaren of decennia ontwikkelen tot een chronische aderzwakte – chronische veneuze insufficiëntie (CVI).
Oppervlakkige aderontsteking
Door de lagere stroomsnelheid in de spataderen stijgt het risico op bloedstolsels. Wanneer de spataderen ontsteken, wordt dit een oppervlakkige aderontsteking genoemd. In dit geval is onmiddellijk een gespecialiseerde medische behandeling nodig, om een uitbreiding naar het diepe adersysteem en een trombose te voorkomen.
Diepveneuze trombose (flebotrombose)
Een spatader kan de ontwikkeling van een diepveneuze trombose (flebotrombose) bevorderen. Dan hoopt er zich bloed op en wordt een klonter gevormd. Het been zwelt op. Als deze complicatie niet onmiddellijk wordt behandeld, bestaat het risico op onherstelbare beschadiging van de aderkleppen. Omdat delen van de bloedklonter in de longen terecht kunnen komen en daar een embolie kunnen veroorzaken, is diepveneuze trombose levensbedreigend.
Open been (ulcus cruris)
Als een verergerende spataderziekte jarenlang niet wordt behandeld, bestaat het risico dat het veneuze bloed zich naar het oppervlakkige adersysteem verplaatst en steeds verder in het onderbeen zakt. De huid aan de enkels kan daardoor zodanig beschadigd raken, dat deze niet langer bestand is tegen de druk en een open been (ulcus cruris) het gevolg is.
Spataderen zijn meestal het gevolg van een genetische aanleg. Door een aangeboren ader- of bindweefselzwakte verslappen de aderen. De andere belangrijkste oorzaak is de leeftijd. De jarenlange belasting van de dagelijks werkende aderen vermindert de stabiliteit van de aderwanden, waardoor de aderkleppen niet meer volledig sluiten.
aangeboren ader- en bindweefselzwakte
toenemende leeftijd
beenletsels
voorafgaande vaatziekten zoals een diepveneuze trombose
nicotine- en alcoholgebruik
hoge bloeddruk
te weinig beweging (bijv. staand of zittend werk)
overgewicht
hormonale veranderingen zoals zwangerschap of menopauze
(Door zwangerschap veroorzaakte spataderen verdwijnen na de geboorte meestal volledig.)
inname van hormoonpreparaten (bijv. anticonceptiepil)
knellende kleding
schoenen met hoge hakken
extreme warmtetoevoer
Spataderen treffen ongeveer 20 procent meer vrouwen dan mannen. De complicatie van longembolie is echter gelijk verdeeld, wat te wijten is aan het feit dat mannen meestal langer wachten om een arts te raadplegen.
Hoewel spataderen meestal genetisch bepaald zijn, kunt u een en ander doen om ze te voorkomen. Zo kunnen sommige spataderen worden vermeden of is het mogelijk om verergering tegen te gaan. De elasticiteit van de aderwanden en een ongehinderde bloedstroom kunnen immers positief worden beïnvloed, ongeacht of er een verhoogd risico bestaat.
Preventieve maatregelen:
De medische specialismen die zich met spataderen bezighouden, zijn de interne geneeskunde, angiologie, flebologie en gespecialiseerde algemene geneeskunde.
Een onderzoek begint met de anamnese en het achterhalen van de familiegeschiedenis en risicofactoren. Daarna worden de aangetaste aderen betast en bekeken, vooral de plaatsen waar de oppervlakkige aderen in het diepe adersysteem uitkomen in de lies, de knieholten en op de onderbenen. Hierbij dient de patiënt achtereenvolgens een staande, zittende en liggende houding aan te nemen. Een verhoogde temperatuur van de huid en harde, rode of drukgevoelige plekken kunnen op oppervlakkige aderontstekingen wijzen. De voetpulsaties worden gecontroleerd.
De meest gebruikte diagnostische methode voor spataderen is vervolgens een ultrasoon onderzoek door middel van kleurgecodeerde duplexsonografie met een ultrasone dopplersonde. Hiermee kunnen stoornissen in de bloedcirculatie, niet volledig sluitende aderkleppen en de omvang van de aderbeschadiging goed worden vastgesteld. Met een kleurenschaal wordt de richting van de bloedstroom aangegeven.
De lichtreflectie-rheografie registreert de pompfunctie van de aderen, de veneuze occlusie-plethysmografie de capaciteit en afvoer. Deze twee methoden zijn nog steeds gebruikelijk, vooral om het verloop van ernstige aderaandoeningen te controleren alsook voor en na een ingreep.
In het verleden werden ook vaak drukmetingen gebruikt. Tegenwoordig worden deze meestal vervangen door moderne en betrouwbaardere onderzoeksmethoden met onder andere nieuwe beeldvormingstechnieken. Ook röntgenonderzoek met een contrastvloeistof (flebografie) wordt nauwelijks meer toegepast. De magnetische resonantiebeeldvorming (kernspinresonantie-tomografie) of contrastversterkte computertomografie wordt alleen bij zeldzamere ziektebeelden gebruikt.
Laboratoriumtests van individuele bloedstollingsfactoren kunnen belangrijk zijn in het geval van een diepveneuze trombose of zelfs een embolie zonder aanwijsbare oorzaak.
Spataderen kunnen volgens verschillende criteria worden geclassificeerd.
Indeling naar oorsprong
Indeling naar ernst
Op basis van de classificatie van chronische veneuze insufficiëntie (CVI) volgens Widmer, gewijzigd volgens Marshall, worden de gradaties van ernst onderscheiden.
Indeling naar symptomatische verschijnselen
Hier worden de klinische verschijnselen van een varicose onderscheiden volgens de CEAP-classificatie** (158, 239, 267). Deze classificatie wordt internationaal toegepast.
Bij C1 tot C6 kan aanvullend een A = asymptomatisch of S = symptomatisch worden aangegeven.
** CEAP staat voor ‘Clinical condition’ (klinische toestand), ‘Etiology’ (etiologie), ‘Anatomic localisation’ (anatomische locatie, plaats van voorkomen) en ‘Patophysiology’ (pathofysiologie, de aard van de pathologische verandering).
Indeling naar ader
Spataderen kunnen ook worden onderscheiden op basis van de zieke ader.
* Het bloed stroomt onder hoge druk van de spierader naar de onderhuid. Hierdoor verwijdt de oppervlakkige ader en verschijnt deze als een zichtbare, bolvormige zwelling.
Voor de behandeling van spataderen zijn er verschillende conservatieve en invasieve methoden. Welke methode wordt toegepast, moet altijd met een arts worden overlegd op basis van de resultaten van alle noodzakelijke onderzoeken. Het type spataderziekte, het stadium, eventuele bijkomende ziekten en de wensen van de patiënt zijn hierbij van belang. Een conservatieve behandeling kan de progressie van de ziekte stoppen. Een verwijdering van de zieke ader is echter alleen met een (minimaal) invasieve ingreep mogelijk. Afhankelijk van het ziektebeeld kan een verwijdering zelfs medisch geïndiceerd en dringend noodzakelijk zijn. In andere gevallen kan het tijdstip in alle rust worden gekozen.
Soms proberen mensen hun spataderen te behandelen met huismiddeltjes. De werking ervan is echter niet wetenschappelijk bewezen.
Middelen tegen spataderen worden aangeboden in de vorm van sprays, zalven of gels om op de huid aan te brengen, maar ook als capsules om in te nemen. Van verschillende geneeskrachtige planten, zoals paardenkastanje of rode wijnstok, wordt gezegd dat ze een vaatafsluitende werking hebben. Meer dan een licht ontzwellend effect en subjectieve verlichting valt echter niet te verwachten. Sommigen gebruiken zalven op plantaardige basis of met het antistollingsmiddel heparine of chondroïtinepolysulfaat. Of de werkzame stoffen echt in de huid dringen en een effect hebben op de beenaderen is twijfelachtig. Het regelmatig aanbrengen van een crème wordt echter als een weldadige massage ervaren en is daarom zeker aan te bevelen.
Sport en wisseldouches verbeteren weliswaar de doorbloeding van de benen, maar helpen niet om spataderen te verlichten en kunnen deze zeker niet verwijderen. Als u uw spataderen gewoon af en toe wilt verbergen, kunt u een waterproof camouflagecrème en make-up gebruiken.
Onder de voorgeschreven geneesmiddelen zijn bijvoorbeeld antistollingsmiddelen zoals laagmoleculaire heparines om te injecteren, cumarine en de zogenaamde directe orale anticoagulantia geschikt. Daarnaast kunnen ook plaatjesremmers zoals acetylzuur worden toegediend.
Bij spataderen is een consequente compressietherapie absoluut noodzakelijk en meestal de eerste keuze voor de behandeling. De zachte druk van buitenaf werkt de interne druk op de vaatwanden tegen. Dit vermindert het risico op verslapping van de ader. De compressiekousondersteunt de vaten van buitenaf. De geoptimaliseerde bloedstroom in de beenaderen voorkomt dat bloed terugstroomt en lokaal verzakt. Door de druk sluiten de aderkleppen beter en wordt de werking van de spierpomp van de aderen bevorderd. Bestaande spataderen zullen door een compressiebehandeling niet verdwijnen. Wel kan verergering worden voorkomen en kunnen de symptomen worden verlicht. Na de verwijdering van spataderen kan het risico op zwellingen en bloedstolsels worden geminimaliseerd door compressiekousen te dragen.
De zorgverzekering dekt het grootste deel van de kosten voor twee paar compressiekousen per jaar. Er is altijd een product waarvoor de eigen bijdrage maximaal 10 euro bedraagt. Naargelang de uitvoering kan een hogere eigen bijdrage nodig zijn. Om een optimaal effect te bereiken, moeten de kousen exact passen. Daarom worden ze in de medische speciaalzaak aangemeten.
Superzacht voor weldadige momenten.
De alleskunner voor actievelingen.
Gepatenteerd gebreid materiaal – voor gemakkelijk aan- en uittrekken.
Betrouwbaar stevig.
Superzacht voor weldadige momenten.
De alleskunner voor actievelingen.
Gepatenteerd gebreid materiaal – voor gemakkelijk aan- en uittrekken.
Betrouwbaar stevig.
Als samen met de behandelende arts de beslissing wordt genomen om de spatader te verwijderen en er geen medische redenen zijn om dit niet te doen, zijn er verschillende aanbevolen methoden, die ook kunnen worden gecombineerd.
Sinds het midden van de vorige eeuw worden er chirurgische methoden ingezet waarbij niet langer het hele been moet worden opengesneden. Bij het zogenaamde strippen wordt de zieke stamader via een sonde verwijderd. In Duitsland is dit de meest gebruikte therapievorm, die ook door de ziektekostenverzekering wordt vergoed. Als vanuit medisch oogpunt een andere behandeling veelbelovend is, is het de moeite waard om met de verzekering de eventuele kostendekking te bespreken. Internationaal is vooral een minimaal invasieve endoveneuze behandeling gebruikelijk.
Operatieve stripping en mini-flebectomie
Bij het strippen of gedeeltelijk strippen worden verwijde stamaderen operatief geheel of gedeeltelijk verwijderd. Via een klein sneetje in de lies brengt de chirurg een sonde in het bloedvat. Via deze sonde wordt de zieke stamader met zijn zijtakken in één stuk uit het been getrokken. Voor het verwijderen van zijtakvarices wordt een mini-flebectomie toegepast. Zeldzame complicaties bij het strippen van spataderen, ook wel de Babcock-methode genoemd, zijn gevoelloosheid en tintelingen door letsel aan kleine zenuwen in het been, die bij het verwijderen van de ader beschadigd kunnen raken. Vaak zijn er bloedingen in het onderhuidse weefsel en blauwe plekken. Een aansluitende consequente compressietherapie is noodzakelijk.
Crossectomie
Bij een crossectomie wordt een spatader van een stamader doorgesneden aan de zogenaamde crosse, waar de aangetaste ader in de diepe beenader uitmondt. Dit voorkomt dat het bloed terugstroomt. Omdat deze methode onder plaatselijke verdoving plaatsvindt, is ze bijzonder geschikt voor oudere mensen met grote spataderen voor wie het risico van een algehele narcose te groot is. Ook bij deze ingreep is een aansluitende compressietherapie aanbevolen.
Injectiebehandeling (sclerotherapie, endoveneus)
Met een fijne naald wordt een vloeibaar sclerosans (polidocanol) direct in het zieke bloedvat geïnjecteerd. Bij grotere spataderen wordt de werkzame stof opgeschuimd. Dit middel beschadigt de binnenwand van de ader, die daarop reageert met een ontstekingsproces, dichtgaat en de ader afsluit. De spatader verandert na verloop van tijd in een bindweefselstreng, wat sclerose wordt genoemd. Dit extra weefsel wordt vervolgens afgebroken. Daardoor is het succes van de behandeling pas na enkele weken volledig zichtbaar. De behandeling is vrijwel pijnloos. Het sclerosans wordt binnen 48 uur door het lichaam afgebroken en uitgescheiden. Een aansluitende consequente compressietherapie wordt aanbevolen. Vaak zijn meerdere behandelingen nodig, omdat de hoeveelheid werkzame stof per sessie om medische redenen beperkt is. Met uitzondering van stamvarices kunnen alle soorten spataderen worden dichtgespoten.
Radiofrequentie- en lasertherapie (thermisch, endoveneus)
Met deze twee endoveneuze thermische technieken worden de spataderen gesloten door middel van warmte. Als warmtebronnen worden energierijk laserlicht of elektromagnetische golven gebruikt. Via een katheter wordt een roterende sonde door de spatader geleid tot net voor de uitmonding in de diepe beenader in de lies. Tijdens het langzaam terugtrekken verwarmt de rondom uitgestraalde energie de aderwand tot 120 graden. Hierdoor trekt het bloedvat samen en verdwijnt het na verloop van tijd. Zijtakken worden daarna meestal verwijderd door mini-strippen. Vanwege de hoge temperatuur zijn koeling en meestal ook verdoving noodzakelijk. Een sneetje in de lies, zoals bij strippen, is niet nodig. Daardoor is het risico op een beschadiging van lymfevaten en zenuwbanen minimaal. De ingreep is volkomen pijnloos. Behandelde personen kunnen meteen weer opstaan, mogen uiterlijk na één dag naar huis en zijn meestal na een week weer in staat om te werken. Een aansluitende compressiebehandeling is noodzakelijk.
Weinig gebruikelijke methoden zijn de aderbehoudende en bloedstroomcorrigerende behandelingen CHIVA en valvuloplastie, waarbij de spatader in het lichaam blijft, en de mechanochemische ablatie, waarbij de aderwand door een roterende katheter wordt vernietigd en aanvullend sclerotherapie wordt toegepast. Ook de behandeling met speciale lijm is een minder gebruikelijke therapievorm.
Spataderen worden niet altijd als hinderlijk ervaren. Maar wanneer moeten spataderen worden behandeld of zelfs verwijderd? Omdat spataderen, in tegenstelling tot beenvaatjes, niet slechts een cosmetisch probleem zijn, maar ook symptomen en complicaties met zich mee kunnen brengen, moeten ze regelmatig door een arts onderzocht en gecontroleerd worden. Spataderen verdwijnen niet vanzelf, maar worden meestal erger met de leeftijd. Zodra de klachten niet meer door andere behandelingen kunnen worden verzacht, of wanneer er complicaties optreden, moeten de zieke aderen zo snel mogelijk worden verwijderd. Een spatader moet altijd met compressietherapie worden behandeld, ook als een verwijdering gepland is.
Of het nodig is om spataderen in een zo vroeg mogelijk stadium te verwijderen, is wetenschappelijk nog niet duidelijk.
Zijn uw spataderen met succes verwijderd of behandeld? Dan zijn er een paar dingen waar u rekening mee moet houden, om ervoor te zorgen dat de genezing optimaal verloopt. Afhankelijk van de gebruikte methode moet u het volgende in acht nemen:
Na een verdoving moet u naar huis worden begeleid of gebracht. U mag 24 uur lang niet autorijden of alleen het huis verlaten. Ook het gebruik van alcohol en het bedienen van zware machines wordt de eerste dagen afgeraden. In geval van complicaties zoals koorts, braken, koude rillingen, pijn of ademhalingsproblemen moet u onmiddellijk een arts raadplegen.
Voorgeschreven medicijnen moeten overeenkomstig het recept worden ingenomen.
Het aangebrachte verband mag pas bij uw eerste vervolgafspraak door medisch personeel worden verwijderd.
Langzaam wandelen, het liefst onder begeleiding, is toegestaan zodra u zich daartoe in staat voelt. Dit draagt bij tot uw herstel. Met sporten mag u pas na overleg met uw arts beginnen.
Hitte en intens licht, bijv. sauna of zonnebaden, moeten worden vermeden zolang de wond niet genezen is. Warme douches zijn wel toegestaan.
Vooral tijdens de eerste dagen moet u uw benen altijd hoger leggen, om voor verlichting te zorgen. Dit voorkomt lymfestuwing. Lang staan of zitten en het kruisen van de benen dient te worden vermeden.
Om het genezingsproces te garanderen en eventuele complicaties al in een vroeg stadium tegen te gaan, is het belangrijk dat u op de controleafspraken komt.
Na een verdoving moet u naar huis worden begeleid of gebracht. U mag 24 uur lang niet autorijden of alleen het huis verlaten. Ook het gebruik van alcohol en het bedienen van zware machines wordt de eerste dagen afgeraden. In geval van complicaties zoals koorts, braken, koude rillingen, pijn of ademhalingsproblemen moet u onmiddellijk een arts raadplegen.
Voorgeschreven medicijnen moeten overeenkomstig het recept worden ingenomen.
Het aangebrachte verband mag pas bij uw eerste vervolgafspraak door medisch personeel worden verwijderd.
Langzaam wandelen, het liefst onder begeleiding, is toegestaan zodra u zich daartoe in staat voelt. Dit draagt bij tot uw herstel. Met sporten mag u pas na overleg met uw arts beginnen.
Hitte en intens licht, bijv. sauna of zonnebaden, moeten worden vermeden zolang de wond niet genezen is. Warme douches zijn wel toegestaan.
Vooral tijdens de eerste dagen moet u uw benen altijd hoger leggen, om voor verlichting te zorgen. Dit voorkomt lymfestuwing. Lang staan of zitten en het kruisen van de benen dient te worden vermeden.
Om het genezingsproces te garanderen en eventuele complicaties al in een vroeg stadium tegen te gaan, is het belangrijk dat u op de controleafspraken komt.
